top of page

MALARIA

DU´ RU

Anopheles

¿QUÉ ES?

​

La Malaria, también conocida en el territorio como Paludismo o Terciana, es una enfermedad transmitida por los zancudos o mosquitos hembra Anopheles. Estos mosquitos llevan en su saliva el parásito plasmodium que es el que nos enferma cuando nos infectamos.​​​​​

¿TAKÜ NII?

A du´ru urw deachi, wii dawe ã ngeünwá üün anopheles. Ña ã naakwgü na buegügu nea nge plasmodium ñemanii tw dawee.

~

~

¿CÓMO SE TRANSMITE?

Una persona infectada con el parásito de la malaria es picada por el mosquito hembra. Este insecto va y pica a otro individuo sano y le inyecta el parásito en la sangre. Este mosquito a diferencia de otros se inclina o “hace una reverencia” cuando pica. Otra forma de transmisión es la fetal, es decir que la madre puede contagiar al bebé durante el embarazo.

¿ÑUAKÜ I DAWE?

​​

Wiie duee dawee du´rumaa  marü tw na paigu ñema  ã  ngewn. Ña  ã  togüe duee tw na paigu tagüwá  nea  paicuchi ñema dawe. Ña  ã  tama togürün nii tw na paigu. Tomaakü tw ni dawee ñeguma ta tapütüwegu tümaarü bue tümawá ti dawe.

~

~

¡Escúchalo en español!
¡Escúchalo en Tikuna!

¿CUÁLES SON LOS SÍNTOMAS?

Aparecen 10 a 15 días después de la picadura del mosquito. Estos síntomas ocurren en ciclos de 48 a 72 horas, es decir que se repiten a la misma hora por al menos dos días.

dolor
fiebre
dolor de cabeza
escalofrio

Fiebre 

​aüne

Sudoración aya achi

Dolor de cabeza

​ nguéru

Escalofrío

​aiyaachi

¿NGEÜRÜN NII NO´RÜ CHIEAE?

​​

Aüne, aya achi, ngueru, rw gauachi tawá na ngo 10 rw 15 ngunewn i náwena marü tw na paigu ñema ãgw. Ña chieae ni i daun 48 rw 72 horagu wena tw na  üün ñema horagutama ta´re  nguneügu.

~

~

~

¿CUÁLES CON LOS SIGNOS DE ALARMA?

Si llega a presentar fiebre alta por más de tres días que no se quita con remedio vegetal o medicamento, debe ir lo más rápido posible al hospital. Si la persona empeora puede presentar cansancio y fatiga extremos, anemia, ictericia, heces con sangre, vómito, convulsiones, fallo de los riñones o hígado y coma.

¿NGEÜRÜN NII NO´RÜ DAWEAE?

ki aüneichigu tamaepü nguneüngu tama cu´na na ngupetügu to´rü üünguwá achi corigüarüwá,na´wee nii paama hospitalwa cu uü. Yi´ma duee ta yeeragu ti pa achi ti paüchi, turaüne, ictericia, ta duü, ow, ti yuachi, ñu´chitama ni dawe rw taca achi yuwa i uü.

~

~

~

 ¿CÓMO PODEMOS PREVENIR ESTA ENFERMEDAD?

​

agua estancada
limpieza
limpieza
limpieza

Evitar el agua empozada en canecas, tanques o cáscaras de fruta.

​Hay que usar toldillo al dormir, usar repelente en el cuerpo.

​Usar camisa manga larga y pantalón cuando se va a la chagra, a cazar o pescar.

Mantener el angeo en las ventanas, fumigar y usar tocai o ají para humear dentro de la casa.

¿ÑUAKÜ TAMA TA TÜ´NA NA NGUÜN ÑEMA NGUANE?

​

Ñema ã ngeün deagu na nucharan, na´weenii ñema deagü, baldewa , tanquewa, urw cupuchamüwa ñe´má i na ba.

Na´weenii ngürüküregu i pe, repelentemaa i chawne rw daun machakün achi nachipara maungu ki cuün  naanewa i ugu, feneewa rw cho´niewa. Nawee nii to´rü ventana na angeoa, maichin ,  tokaymaa urw méemaa i caichin.

~

© 2025 ETV Amazonas

bottom of page